Aforyzmy
„Aforyzm to dość szczególny rodzaj literacki. Potrafi w jednym zdaniu zawrzeć to, co inni usiłują wyrazić dziesiątkami zdań a i tak nie zawsze na koniec docierają do sedna. (…) Aforyzm może być pretekstem do rozwinięcia niezwykłego, długiego i skomplikowanego ciągu myśli, które zaprowadzą nas bardzo daleko od punktu wyjścia” – pisał Jerzy Ciurlok.
Artyści biorący udział w projektach artystycznych prof. Zbigniew Bajka związanych z Franzem Kafką, interpretowali aforyzmy pisarza ze zbioru „Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze” („Betrachtungen über Sünde, Leid, Hoffnung und den wahren Weg”). Miniatury literackie, które składają się na ów zbiór powstały na przełomie lat 1917- 1918 we wsi Zürau (dzisiaj Siřem), gdzie pisarz przebywał u swojej siostry lecząc gruźlicę.
Zanim pojawiło się nowe tłumaczenie aforyzmów na język polski, jego autor Jerzy Ciurlok, który jest bardzo mocno zaangażowany w ”sprawy śląskie”, przetłumaczył je, na prośbę prof. Bajka, właśnie na język śląski („Rozwŏga nad grzychym, ciyrpiyniym, nadziejōm i prawōm drōgōm”). Obydwa tłumaczenia zostały przygotowane specjalnie na potrzeby wspomnianych wcześniej projektów. Tłumacz pisał: „Przetłumaczenie aforyzmów Franza Kafki na śląski wydawało mi się pomysłem dość szalonym i karkołomnym. Pewnie dlatego się go podjąłem. Szczególnie, że zadanie to wpisane zostało w działanie artystyczne i ideowe zarazem: „Oswajanie Obcego”. To była kolejna odsłona wolnościowych działań profesora Zbigniewa Bajka. Jego akcje artystyczne tak bardzo korespondują z dzisiejszą sytuacją Ślązaków, że nie mogłem sobie odmówić wzięcia w nich udziału”.
Kolejna osoba – Waldemar Wierzba, polonista, regionalista, popularyzator gwary poznańskiej, zachęcony dokonaniem Jerzego Ciurloka postanowił przełożyć sentencje Kafki na gwarę poznańską. Powstał wyjątkowy zbiór „Blubry o grzychu, ciyrpiyniu, nadziei i rychtyczny dródze”. Autor tłumaczenia w komentarzu do swojej pracy pisał: „Gwara poznańska nie okazała się granicą nieprzekraczalną dla Kafki, lecz przeciwnie – językiem jak najbardziej właściwym do wyrażania podejmowanych przez niego kwestii”.
To ze wskazania Waldemara Wierzby, Tatiana Slowi, dziennikarka Radia Gdańsk, w którym od lat prowadzi audycje kaszubskojęzyczne, podjęła się niezwykłego trudu translatorskiego. „Mëslë ò grzéchu, bòlesce, nôdzje a prawy dardze” to komplet 109 aforyzmów Franza Kafki tłumaczonych na język kaszubski.
Na bałak lwowski przełożył Wiesław Machnik.
Poniżej prezentowane są wszystkie, kompletne i unikatowe zarazem tłumaczenia miniatur Franza Kafki ze zbioru „Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze” wg kolejności:
- oryginał w języku niemieckim
- tłumaczenie na język polski
- tłumaczenie na język śląski
- tłumaczenie na język kaszubski
- tłumaczenie na gwarę poznańską
- tłumaczenie na bałak lwowski
Aforyzm 1 / Aphorism 1
- Der wahre Weg geht über ein Seil, das nicht in der Höhe gespannt ist, sondern knapp über dem Boden. Es scheint mehr bestimmt stolpern zu machen, als begangen zu werden.
- Właściwy szlak wiedzie cię po linie zawieszonej nie wysoko, lecz nad samą ziemią. To zdaje się być fatum, o które ludzie raczej się potykają, niż idą trasą, którą wyznacza.
- Prawŏ drōgã wiedzie bez pŏwrōz, kery niy je rozciōngniōny wysoko, yno trocha nad ziymiōm. Zdŏ sie, iże je tak skuli tego, coby sie zahaczyć ô niego a niy iś, jako pokŏzuje.
- Pasowny szlach, jidze wedle pòwroza, jaczi ùwieszony je nié wësok, leno czësto krótkò gruńtu. Bòdôj jidze ò to cobë, lżi sã bëło bez niegò zwrócëc niżlë jic tak jak òn przëkôzëje.
- Rychtyczno droga idzie durch po lynie, co ji jakijś szplin nie zawiesiuł wysocharno – jak się noleży – ino ci, tej, zaroz nad samiusińkum zimium, nie. Bez to sie wiaruchna o nium ciyngiym giyrskami zahoczo i widzi mi się, że pryndzy sie możno obalić i so kielochy wychlusnuńć, czym się po ty dródze dziekolek doknaić.
- Właściwa droga ci pokieruji po takim sznurzy, cu ni dynda wysoko pod chmurko, ino sy dynda nisko nad ziemiu. Bez to nijedyn już krypirował. Taj ci ludzi co go nykaju wysoko, a ni kikuju pod pedały zamiast zapychać prosto po sznurzy co i raz si o niegu zaszportnu i nigdzi si nie dokatulaju..
Aforyzm 2 / Aphorism 2
- Alle menschlichen Fehler sind Ungeduld, ein vorzeitiges Abbrechen des Methodischen, ein scheinbares Einpfählen der scheinbaren Sache.
- Powodem popełniania przez ludzi błędów jest niecierpliwość; odejście od systematycznego działania i tworzenie spirali pozorów.
- Ludzie sie mylōm skuli tego, iże sōm za fest porwani, za wczas poradzōm zbyć sie tego, co wprzōdzi umyślili a chytajōm sie tego, co sie yno im wydowo.
- Lëdze, są zmilony bez to, że jima felëje cerplëwòtë, że za wczas òprzestôwają jic pòdług akùratny robòtë a bùdëją barżi to co sã mô zdawac niżlë to, co bë miało richtich bëc.
- Szyskie kuchy sie biorum sa styndy, że wiara ni mo zmiru i jes za szałaputno, żeby coś zrobić akuratnie. Ino szysko tetro tak ino do pucu.
- To ży ludzi si ni jedyn raz pomylu i roboty sy zryćkaju, to bez nicirpliwość i ży szystku by chcieli mieć migim. Jak chto nicirpliwy du ruboty si bierzy, na zicher taka róbota to bedzi kalamancja, bujda i krenceni gitary.
Aforyzm 3 / Aphorism 3
- Es gibt zwei menschliche Hauptsünden, aus welchen sich alle andern ableiten: Ungeduld und Lässigkeit. Wegen der Ungeduld sind sie aus dem Paradiese vertrieben worden, wegen der Lässigkeit kehren sie nicht zurück. Vielleicht aber gibt es nur eine Hauptsünde: die Ungeduld. Wegen der Ungeduld sind sie vertrieben worden, wegen der Ungeduld kehren sie nicht zurück.
- Wszystkie ludzkie grzechy biorą się z dwóch głównych: niecierpliwości i lenistwa. Ludzie zostali wypędzeni z raju, bo byli niecierpliwi; a że są zbyt gnuśni, nie mogą do niego wrócić. Może jednak jedynie niecierpliwość jest głównym grzechem. Z jej powodu ludzie zostali wypędzeni i przez nią nie wracają.
- Niy poradzić zetrwać i mieć ruła – to dwa piyrsze przed inkszymi grzychy ôd ludzi, z kerych sie bierōm wszystki inksze. Niy poradzili zetrwać, tōż byli wygōniyni s’raju; skuli tego, co sōm zgnili, niy poradzōm do raju przijś nazod. Jednako, możno je ynoś jedyn grzych głōwny: niy poradzić zetrwać. Byli wygōniyni bo niy poradzili zetrwać i niy mogōm przijś nazod, bo niy poradzōm zetrwać.
- Wszëtczé grzéchë lëdztwa sã bierzą òd tëch nôpierszich – zgniłotë a niecerplëwòtë. Lëdze òstelë wëgnóny z raju, bò nie rozmielë strzëmac a że są za zgniłi tej nie rozmieją przińc nazôd. Mòże jednakò to jidze leno ò to co nie pòradzą strzëmac. To bez to lëdze bëlë wëgnóny a do dzysdnia bez to nie rozmieją wrócëc.
- Szyciusińkie grzychy sie biorum zez braku zmiru i zez braku akuratności. Pambóg wyfojarzuł wiare zez raju, bo ji zabrakło zmiru; a teroz ta wiara bez swój brak akuratności ni może tam nazod wrócić. Tej, a może ci jes ino jedyn grzych główny: brak zmiru. Bez to Pambóg wyćpiuł wiare zez raju i óna tam ni może nazod wrócić, bo ni mo na to dojś zmiru.
- U ludzi to so dwa grzechy, bez które ich Pan Bóg z raju wykobzał no i do dzisiaj poza rajem si szwendaju. Po pierwszy to ony byli za bardzu niecierpliwy, aby sy poczekać co im un w raju naszykował, a tyn drugi grzech jest taki, ży i im si nawet nie chce ogóli chcieć du raju wrócić, choć by nawet i mogli. Taj jednak bez niecirpliwość byli z raju wykobzani i bez nio na ziemi krypiruju.
Aforyzm 4 / Aphorism 4
- Viele Schatten der Abgeschiedenen beschäftigen sich nur damit, die Fluten des Totenflusses zu belecken, weil er von uns herkommt und noch den salzigen Geschmack unserer Meere hat. Vor Ekel sträubt sich dann der Fluß, nimmt eine rückläufige Strömung und schwemmt die Toten ins Leben zurück. Sie aber sind glücklich, singen Danklieder und streicheln den Empörten.
- Wiele spośród cieni tych, którzy umarli, liże wody rzeki zmarłych, bo w nas ma ona swoje źródło i zachowała słony smak naszych mórz. A nastroszona z powodu odczuwanego wstrętu rzeka zawraca i wyrzuca zmarłych na powrót do życia. Oni zaś są szczęśliwi, wyśpiewują hymny dziękczynne i starają się ugłaskać rzekę w jej złości.
- Wieluch ze ciyni tych, kerzi umrzili, biere sie yno za lizani rzyki ôd umartych, bo jeji żdżōdło wybijo tukej i mo ôna we siebie słōny smak naszych morzōw. Jargo sie ta rzyka i bamōnci swoja drōga, bo sie brzidzi umrzitymi i bez tōż wraco ônych nazod do życio. Ôni sie radujōm; śpiywajōm hymny dziynkszynne, halajōm ta rzyka, bo chcōm jōm ugłŏskać.
- Wiele céniów tëch co są ùmarłi, liże wòdë rzéczi ùmarłëch, bò òna mô swój zdrój w nas ë zatrzima słoną szmakã najich mòrzów. A rzéka jakô sã òd ti smiercë wzdrigô, bierze i òdwrócywô swòjã stegnã a ùmarłëch szmërgô na sztrąd żëcô. Ti co òdżëlë są tedë szczestlëwi, spiéwają dzãkczinné himnë a mają starã cobë tã rzékã przebłagac.
- Wuchta cini tych, co sie zawinyli liże włede rzyki nieboszczyków; bo ta rzyka pośrodku kożdygo jednygo człowieka mo swój poczuntek i bez to ciyngiym jes wew ni słóno smaka morza, chtóre faluje wew kożdym jednym zez nos. I óni ci tyj, smaki szukajum. Ale tej, jag ino ta rzyka poczuje takie miungwowate liźniniyńcie, to jum zbiyro na womity i so myśli: Ciung, ciulu, ciung! Idź, prek sa styndy! Ino mi pyńdź!… I wyćpiwo nazod nieboszczyków do życio. A óni sie, tej, cieszum jag gupki, śpiywajum śpiczasto jak wew filharmonii, żeby sie ino ta żdrzaźniuno rzyka uskrómniuła i jych czasym znowyk nie zaloła.
- Jak batiar lwoski sy kipni to un si przytrynda nad falujący wody, co sy na nio moży ziorać tylku taki, co kite zawalił. Jak un pierwszy raz na taki rzeki czai, to tyż musi pulizć co w rzecy płyni, bo moży tam ćmaga Baczeskiegu, abu choć piwo lwoskie? Ali ta słona jest. Nu rzeka ni bardzo lubi, aby jo batiarnia lizała, taki i takiegu kindra wykida zy szfungim du Lwowa – ma si wi żywego! Cała jegu hebra z tegu si cieszy i szyscy szpurtujo do Bombacha gulnońć sy ćmagi za zdrowie rzeki, by si ni fukała na nich.
Aforyzm 5 / Aphorism 5
- Von einem gewissen Punkt an gibt es keine Rückkehr mehr. Dieser Punkt ist zu erreichen.
- Jest punkt, od którego już nie da się w drodze zawrócić. Jest on osiągalny.
- Ôd keregoś placu już sie niy do nazod. Tego placu poradzisz dŏstać.
- Je taczi plac òd jaczégò nie jidze ju wrócëc nazôd. Duńc do te placu je niemòżebné.
- Na dródze jest taki punkt, że jak sie za niegó zaknaisz, to już nie dosz rady iś nazod, ażeby. Do tegó punktu kożdyn jedyn się może dorechlać.
- Jak masz sztajgować gdzie daleko, to czasem jest ciężku si tam dotryndać. Ali jest takie miejsce na drodzy, gdzie na zicher możesz si dokatulać. To jezd tam gdzie si już nie da zawrócić.
Aforyzm 6 / Aphorism 6
- Der entscheidende Augenblick der menschlichen Entwicklung ist immerwährend. Darum sind die revolutionären geistigen Bewegungen, welche alles Frühere für nichtig erklären, im Recht, denn es ist noch nichts geschehen.
- Przełomy w rozwoju ludzkości są nieustanne. Jest więc racja w tym, iż rewolucje umysłowe ignorują wszystko co byłe, bowiem nic się jeszcze nie zdarzyło.
- Kŏżdo nojważniyjszo chwila człowieczego nŏrodu na drōdze ku lepszymu, ni mo kōńca, yno trwo. Bez to, twardo postawiōne na duchu porwanio ku rewolucyji sōm w prawie – skiż tego, bo uznowajōm, iże tak rychtig niy było niczego, co było piyrwyj; dowajōm recht znokwiyniu, iże nic niy zdōnżyło sie jeszcze zdarzić.
- Wiater historie lëdztwa dërchã dmùsze. Dlôte téż wiôldżé dejowé pòrëchë nie ùznôwają tegò co bëło przódë, bò wedlë nich nick jesz nie bëło na ògle.
- Jak sie rozchodzi o rozwój ludzkości, to óna ciyngiym przekłodo wajche na dródze, którum jedzie. Tej, tak fyrtajum tum wajchum, że zaczym na nium kikniesz – to óna już leci cołkiyem dzie ińdzi. Mo prowde ta wiara, co godo, że jakby chto chcioł zaczuńć jachać dopiero teroz gdzie na fest, to ni ma sie co obgdlundać na to, co buło, ino jachać od nowa, jakby nigdy nigdzie nie buło przód jachane.
- Ludzi wciongli coś kombinuju i wymyślaju coś nowegu i bez to jakoś tyn świat si trynda du przodu. Ali jak te mudracheli co wystudyrujo i wyrychtujo, to im si wydaji, że przed nimi nikt nic fajnegu nie wystudirował.
Aforyzm 7 / Aphorism 7
- Eines der wirksamsten Verführungsmittel des Bösen ist die Aufforderung zum Kampf.
- Zło najskuteczniej kusi wezwaniem do boju.
- Zło nojlepsij cie bamōńci, jak cie namōwio do wojowanio.
- Lëché nôbarżi nãcy wòłanim do biôtczi.
- Tej, jak cie diaboł chce zniewiychać, to ci nojchyntni koże sie zes kiym ło cóś luchać.
- Jak kogu czort chce podkusić, to mu du ucha trajluji, aby jak bohaterskie wojaki brał giwera i forikował. Taj ni ważny na kogo.
Aforyzm 8 / Aphorism 8
- Er ist wie der Kampf mit Frauen, der im Bett endet.
- On jest jak awantura z kobietą, która znajduje swój finał w łóżku.
- Ône je gynał jak haja z kobiytōm – kōńczy sie we prykolu.
- Òn je richtich jak sztrida z białką – kùńczi sã we wërach.
- To jes jak kalaraja zez babami, co sie kónczy wew wyrze.
- Taj z nim to jak hałaburda z kubitu! Naczni si od sobaczenia i nie daj Boży kantania, a skończy si w łóżku na ciumaniu i na tym co si z szac kubitu w łóżku robi.
Aforyzm 9 / Aphorism 9
- A. ist sehr aufgeblasen, er glaubt, im Guten weit vorgeschritten zu sein, da er, offenbar als ein immer verlockender Gegenstand, immer mehr Versuchungen aus ihm bisher ganz unbekannten Richtungen sich ausgesetzt fühlt.
- A. puszy się, bo uznał, że uczynił już tak wiele dobra, iż jest głównym celem wodzonym na pokuszenie przez zło o nieznanym mu do tej pory obliczu.
- A. je ôkropnie ważny. Wierzi, co je tak fest do przodku w prziczynianiu dobrości, iże śmiało poradzi myśleć ô siã, iże je nojważniyjszy, przi kŏżdymu prōgowaniu namōwkōw ku złymu – kere sztyjc przibiyrajōm. A ku tymu czuje, iże ôsobliwie idzie ku takimu pokuszyniu, jakigo jeszcze na siã niy poczuł.
- A. bùszny je bò mësli, że mô ju tak wiele zrobioné dobrégò, że je niezóné donąd złé jegò terôzkù mô so wëbróné za przédny cél cobë gò sprowadzac na manówce.
- A[ndrzy] wyży sra niż dupe ma, bo mu sie zdaje, że diaboł nidz wiency ni mo do roboty, jag ino jego kusić do zejścio na złum droge. Bo ón – A[ndrzy] – jest już taki świynty, że drugiygo takigo nie znojdniesz, ażeby. To kogo mo diaboł kusić, jak nie jego?
- Bez tu takiegu funia struga, ży jak un tyli dobrego dla świata zrobił, to ino jegu bedu diabli do takiegu grzechu kusić, ży nawet świenty by ni strzymał.
Aforyzm 10 / Aphorism 10
- Die richtige Erklärung ist aber die, daß ein großer Teufel in ihm Platz genommen hat und die Unzahl der kleineren herbeikommt, um dem Großen zu dienen.
- A tak naprawdę to wniknął weń potworny szatan, za którym bieży do posługi masa pomniejszych czartów.
- Jednakowōż doprŏwdy, to je tak: Wlŏz dō niego jakisik wielgi diosek a mocka tych myńszych przilazuje mu usługować.
- A pò prôwdze je tak że wlôz w niegò wiôldżi szatan za chtërnym za régą jidą do pòmòcë mniészi biésë.
- A tak naprowde to wkantoluł sie wew niegó wielgachny diaboł, za którym rechlo sie wuchta parzyngowatych diabołków.
- A tak na zicher fest czort w niegu wlaz tak, ży ty inszy kociurbate diabły nie dali już rady si wepchać i si teraz za nim szwendaju.